Rayon haqqında
Mədəniyyət
QƏBƏLƏ RAYON MƏDƏNİYYƏT MƏRKƏZİ HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT
Qəbələ rayon Mədəniyyət Mərkəzi
2013-cü il 01 mart tarixindən fəaliyyətə başlamışdır. Mərkəzin direktorunu Ağayev Malik Paşa oğludur.
Mədəniyyət Mərkəzinin şəbəkəsindəki müəssisələrin ümumi sayı 30, hazırda fəaliyyətdə olan müəssisələrin sayı 15-dir.
Mərkəzdə İsmayıl bəy Qutqaşınlı adına Xalq Teatırı, “Zopu - Zopu etnoqrafiq folklor qrupu, “Gülüstan Folklor qrupu”, “Gülbuta folklor qrupu, “Cəngi” zurnaçılar və “Çinar” instrumental ansamblı fəaliyyət göstərir.
İsmayıl Bəy Qutqaşınlı adına Xalq teatrı
1960-cı ildə həvəskar teatr truppası kimi yaradılmışdır. 1962-ci ildə teatra Azərbaycan SSR-in Nazirlər Kabineti tərəfindən “Xalq teatrı” adı verilmişdir. Rayon mədəniyyət evində fəaliyyət göstərən dram kollektivinin xalq teatrına çevrilməsində o vaxtkı teatr institutunun məzunu, mərhum aktyor Şirin Abdullayevin böyük xidmətləri olmuşdur. Səhnə həvəskarları Pəricahan Abdullayeva, Kərim Səlimov, Kamal Osmanov, Məhəmmədiyyə İskəndərov, Əmrah Səlimov, Sirac Gəncimov, Tamilla Cəfərova, Mahiyyə Hacıyeva, Əsmayə Osmanova, Firuzə Mikayılova, Əhməd Bəkirov və başqaları öz talelərini ömürlük səhnə sənətinə bağlamışlar.
1964-cü ildə keçirilən respublika baxışında Qəbələ (Qutqaşın) Xalq Teatrı Hüseyn Cavidin “Ana” faciəsinə və Qeybulla Rəsulovun “Rəhmə gəl, mələyim” komediyasına görə birinci dərəcəli diploma layiq görülmüşlər. 1967-ci ildə keçirilən Ümumittifaq Özfəaliyyət İncəsənət Festivalında xalq teatrı laureat adını almış, gümüş medalla təltif edilmişdir. Aktyorlardan Sirac Gəncimov, Kamal Osmanov, rejissor Şirin Abdullayev, rəssam Kərim Səlimov ümumittifaq və respublika festivallarının qızıl medallarını almış və birinci dərəcəli diplomla təltif edilmişlər.
40-a yaxın həvəskar aktyorunun çalışmışdığı teatrda Azərbaycan və xarici ölkə dramaturqlarının əsərləri uğurla tamaşaya qoyulmuşdur. Teatrın repertuarında Cəfər Cabbarlının yaradıcılığı mühüm yer tutmuşdur. Ədibin əksər əsərləri, o cümlədən “Solğun çiçəklər”, “Aydın”, “Oqtay Eloğlu”, “Yaşar”, “Sevil”, pyesləri teatrda səhnə təcəssümünü tapmış, uzun müddət repertuardan düşməmişdir. Teatrın repertuarının ana xəttini və mündərəcəsini Azərbaycan dramaturgiyasının məşhur simaları olan Cəfər Cabbarlının, Hüseyn Cavidin, Cəlil Məmmədquluzadənin, Sabit Rəhmanın, Səid Rüstəmovun, Salam Qədirzadənin, Süleyman Ələsgərovun, Altay Məmmədovun səhnə əsərləri, Qeybulla Rəsulovun, Mirzağa Atəşin, Kamal Nemətin və digər müəlliflərin birpərdəli pyesləri ilə yanaşı dünya klassiklərinin görkəmli nümayəndələri – Villam Şekspirin, Lope de Veqanın, Fridrix Şillerin və başqalarının əsərləri təşkil etmişdir. Tamaşalarda dekorasiya, işıq, əlbisə, qrim, butaforiya işlərinin həllinə respublikanın yaradıcı təşkilatları yaxından köməklik göstərmişdir. İllər bir-birini əvəz etdikcə teatrın həvəskar kollektivləri təhsil almış, peşəkar aktyor nəsli ilə zənginləşmişdir. Onlardan Eldəniz Manafovun, Təmi Hacıyevin, Tamella Cəfərovanın, Alimə Rəhimovanın, Almas Məsimovanın, Mədinə Şöyübovanın, Malik Alcanovun, Sadəddin Abdullayevin və digərlərinin adları teatrın yaradıcılıq salnaməsinə əbədi həkk olunmuşdur.
Teatrın fəaliyyəti 1990-cı illərin əvvəllərində tənəzzülə uğramış, 2000-ci illərin əvvəllərində Nargilə Qafarovanın mədəniyyət sahəsinə rəhbərliyindən sonra teatra yeni nəfəs gəlmiş, teatra gənc kadrlar cəlb edilmiş və yeni tamaşalar hazırlanmışdır. 1994-2013-cü illərdə teatrın qruluşçu rejissoru Sərkərov Füzuli olmuşdur. Son illər teatrda Mirzə Fətəli Axundzadənin “Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur” komediyasına, İsmayıl bəy Qutqaşınlının “Rəşid Bəy və Səadət xanım” hekayəsinə, Süleyman Rüstəmin “Çimnaz xanım yuxudadır” əsərinə və Kamal Nemətin "Təzə xadimə" birpərdəli pyesinə quruluş verilmişdir. Uğurlu səhnə həlli tapan tamaşalar teatrsevərlər tərəfindən böyük rəğbət hissi və maraqla qarşılanmışdır.
Teatrın nəzdində fəaliyyət göstərən “Şəms” uşaq teatrı truppasının ifasında uşaqlar üçün “Qış nağılı”, “Tülkünün kələyi”, “Keçəlin toyu”, “Göyçək Fatma” və digər nağıl - tamaşalar səhnələşdirilmişdir.
Hazırda Xalq teatrına quruluşçu rejissor kimi Elşən Salehov rəhbərlik edir. Tamaşalara isə peşəkar rəssam Malik Ağayev bədii tərtibat verir. Tamaşa üçün seçilmiş pyeslərin peşəkar səviyyədə səhnə təcəssümü tapması üçün kollektivin hər bir üzvü həvəslə çalışır, repertuarın zənginləşdirilməsi və yeni nailiyyətlərin əldə olunması ilə bağlı görülən yaradıcılıq işləri uğurla davam etdirilir.
Sevindirici haldır ki, teatrın yaradıcı heyətinin sıraları günü-gündən artır. Hazırda truppada Müsavər Qasımov, Xəyal Gəncimov, Elşən Salehov, Afət Əliyeva, Firuzə Qayıblı, Nihat Cəlilzadə, Leyla Zakirova, Gündüz Mürşüdlü,Şahid Bəşirov, Bahar Qəhrəmanova, Cəhanə Əzizli ilə yanaşı, gənc aktyorlar da böyük uğurla çıxış edirlər.
Teatr son illər Bakı şəhərində keçirilmiş Respublika Xalq teatrları festivallarında “Gəl qohum olaq”, “Qoz əhvəlatı”, “Təzə xadimə” tamaşaları ilə çıxış etmişdir.
Eyni zamanda teatr “Eşqidir mehrabı uca göylərin”, “Qələbə”, və “Qış nağılı”, uşaqlar üçün “Göyçək Fatma və Keçəlin macarası” tamaşaları və M.F.Axundovun “Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur” komediyası tamaşaçılara təqdim olunmaqdadır.
2022-cü il İsmayıl bəy Qutqaşınlı adına Xalq teatrınin yaradılmasının 60 iliyi qeyd olunub. Həmin il teatr repertuarında yeniliklər edərək uşaqlar üçün “Uşaq oğruları” tamaşasını səhnələşdirmiş, həmçinin F.Axundovun “Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur” komediyası ilə yeni quruluşda tamaşaçıların görüşünə gəlmişdir.
2023-cü ildə teatr Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Dağılan tifaq" pyesi əsasında hazırlanmış eyniadlı tamaşanı səhnələşdirmişdir. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Müsavər Qasımov, rejissor asistenti və musiqi tərtibatçısı Nihad Cəlilzadə, rəssamı Malik Ağayev olan tamaşa rayon ictimayəti tərəfindən maraqla qarşılanıb.
Xalq yaradıcılığı və folklor qruplar
“Gülüstan” folklor qrupu 2016-cı ildə Hacallı kənd Mədəniyyət evinin nəzdində yaradılıb.
Qrupun bədii rəhbəri Afət Əliyevadır (Hacallı yaradıcılıq evinin direktoru).
Qrup yarandığı gündən etibarən qədim adət-ənənələri, qədim məişət əşyalarını, qədim tikmə əl işlərini toplamağa başladı. Bu gün yaradıcılıq evində zəngin eksponatlardan ibarət sərgi vardır.
Qrupun ifa etdiyi qədim nəğmələr bunlardır: “Nar atdı, gül atdı”, “Adaxlının adını de”, “Tello”, “Buleyli”, “Ay dili-dili”.
Qrup dəfələrlə televiziya çəkilişlərində olub, “Bölgələrdən paytaxta” başlığı ilə 2015-ci ildə keçirilən “Qəbələ günü”ndə çıxış etmiş və alqışlarla qarşılanmışdır.
Qəbələ rayonunda keçirilən meydan tədbirlərində qrup hər zaman fəal iştirak edərək qədim adət-ənənələrimizi təbliğ edir.
“Gülbuta” folklor qrupu 2016-cı ildə Qəbələ rayon Mədəniyyət Mərkəzinin nəzdində yaradılıb.
Qrupun bədii rəhbəri Leyla Zakirovadır (Cığatelli kənd Mədəniyyət evinin direktoru).
Qrupun repertuarını milli adət-ənənlərimizi, qədim folklorumuzu təmsil edən ailə-məişət mövzusu təşkil edir.
Gülbuta folklor qrupu rayonumuzda keçirilən mədəni kütləvi tədbirlərdə hər zaman zəngin repertuarı ilə çıxış etmiş, xalqımızım keçmiş adət-ənənələrini yaşatmaqda böyük rol oynamışdır.
“Cəngi” zurnaçılar ansamblı 2010-cu ildə Nic qəsəbə Mədəniyyət evinin nəznində
fəaliyyətə başlayıb.
Qrupun bədii rəhbəri Gena Vəzirxoydur (Nic yaradıcılıq evininin bədii rəhbəri).
Qrup üzvləri:
1.Ohanov Yura (Nic qəsəbə Mədəniyyət evində mədəni təşkilatçı)
- Vəzirxoy German (Nic qəsəbə sakini).
3.Şirvari Karen (Nic qəsəbə sakini)
Çəngi ansamblı dəfələrlə Respublikada keçirilən azsaylı xalqların musiqi festifallarında müvəffəqiyyətlə çıxış edib.
“Zopu-zopu” etnoqrafik folklor qrupu 1980-ci ildən Bum qəsəbə Mədəniyyət evində fəaliyyət göstərir.
Qrupun bədii rəhbəri Səxavət Abulovdur (Bum qəsəbə Mədəniyyət evinin direktoru).
Kollektivin repertuarında “Ənzəli”, “Dəvə oyunu”, “İgidlər rəqsi”, “Nehrə-nehrə oyunu”, “Disk üzərində rəqs”, “Güləmməd qaqaş” və s. kimi oyunlar vardır.
2000-ci ildə “Zopu-Zopu” folklor kollektivinin 20 illik yubileyi təntənə ilə qeyd edilmişdir.
Kollektiv yarandığı gündən bu günədək dəfələrlə respublika və həmçinin xarici ölkələrdə çıxışlar etmiş, medal və fəxri fərmanlarla təltif olunmuşdur.
“Çinar” instrumental ansamblı 2012-ci ildə Qəbələ rayon Mədəniyyət Mərkəzinin nəzdində yaradılıb.
Ansamblın bədii rəhbəri Tahir Hacıyevdir. 8 nəfər üzvü var.
Ansambl müntəzəm olaraq rayonun mədəni-kütləvi tədbirlərində, hərbi hissələrdə konsert proqramları ilə çıxış edir.
Mədəniyyət evləri və klublar
Qəbələ Rayon Mədəniyyət Mərkəzində 9 mədəniyyət evi 7 klub fəaliyyət göstərir
S/S |
Klub müəssisəsinin adı |
Dərnəklər (adları) |
1 |
Qəbələ rayon Mədəniyyət Mərkəzi |
Dram,Rəqs,Musiqi |
2 |
Bum qəsəbə Mədəniyyət evi |
Dram,musiqi |
3 |
Nic qəsəbə Mədəniyyət evi |
Musiqi |
4 |
Böyük Pirəli kənd mədəniyyət evi |
Rəsm |
5 |
Hacıalılı kənd Mədəniyyət evi |
Dram |
6 |
Çuxur Qəbələ kənd mədəniyyət evi |
Rəsm |
7 |
Qəmərvan kənd Mədəniyyət evi |
Toxuculuq |
8 |
Zalam kənd mədəniyyət evi |
Musiqi |
9 |
Cığatelli kənd mədəniyyət evi |
Dram |
10 |
Şəhər 1 saylı klub |
Dram |
11 |
Şəhər 2 saylı klub |
Rəqs |
12 |
Əmirvan kənd klubu |
Rəsm |
13 |
Kiçik Əmili kənd klubu |
Rəsm |
14 |
Aydınqışlaq kənd klubu |
Dram |
15 |
Savalan kənd klubu |
Toxuculuq |
16 |
Yenikənd kənd klubu |
Toxuculuq |
Mərkəzləşmiş Kitabxana Sistemləri
Qəbələ rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemində 1 Mərkəzi kitabxana, 2 Şəhər filialı, 2 qəsəbə filialı və 15 kənd kitabxana filialı fəaliyyət göstərir
S/S |
Müəssisənin adı |
1 |
Mərkəzi kitabxana |
2 |
1 N-li Şəhər-1 k/x-filialı |
3 |
2 N:-li Şəhər-2 k/x-sı |
4 |
Tüntül kənd k/x filialı |
5 |
Nic qəsəbə k/x. |
6 |
8 N:-li Tikanlı kənd k/x fili. |
7 |
9 N:-li Bum qəsəbə k/x fili. |
8 |
10 N:-li Xırxatala kənd k/x fili |
9 |
11 N:-li Zarağan k/x fili. |
10 |
12 N-li Böyük Pirəlli kənd k/x- |
11 |
13 N-li Mıxlıqovaq kənd k/x. |
12 |
14 N:-li Hacallı kənd k/x fili. |
13 |
15 N:-li Əmirvan kənd k/x fil. |
14 |
20 N:-li Çuxur Qəbələ k/x fili. |
15 |
22 N:-li Uludaş kənd k/x fili. |
16 |
23 N:-li Məlikli kənd k/x fili. |
17 |
24 N:-li Bunud kənd k/x fili. |
18 |
25 N:-li Zalam kənd k/x fili. |
19 |
26 N:-li Bayramkoxalı kənd k/x fi |
20 |
Zarağan 2 məcburi köçkün şəhərciyi kənd k/x fi |
Qəbələ Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi
Qəbələ Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi 1980-ci ildə yaradılmışdır. Muzeyin əsas fondunda Qəbələnin-Azərbycanın 2500 illik tarixini əks etdirən 13000 eksponat mühafizə olunur. Arxeoloji, numizmatik materiallar, xalq sənəti nümunələri, qədim əlyazma və çap kitabları xüsusilə diqqəti cəlb edir. Buradakı materiallar əsasında namizədlik və doktorluq dissertasiyaları yazılmışdır. Muzeyin İ.B Qutqaşınlının xatirə ex muzeyi filialı yaradılmışdır. Muzeydə 13 ekspozisiya zalı, fond, Ulu Öndər Heydər Əliyevin xatirə güşəsi, şəkil qalereyası, zəngin elmi kitabxanası və qədim daş abidələrdən açıq səma altında təşkil olunmuş sərgi meydançası vardır.
Muzeyin rəy kitablarında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin, akademiklərdən Ziya Bünyadovun, Qara Əhmədovun, Budaq Budaqovun, Cahangir Qəhrəmanovun, sənətçilərdən Rəşid Behbudovun. Habil Əliyevin, millət vəkilllərindən Fəttah Heydərovun, Zəlimxan Yaqubun, xarici qonaqlardan Tur Heyerdalın, Oljas Süleymenovun, Əhməd Şmidenin xoş sözləri yazılmışdır.
Qəbələ Rayon Heydər Əliyev Mərkəzi
Qəbələ rayonu Heydər Əliyev Mərkəzi 02 mart 2007-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyevin açılışı ilə fəaliyyətə başlamışdır. Mərkəz yarandığı gündən Heydər Əliyev irsinin təbliği sahəsində məqsədyönlü işlər aparır. Mərkəz Ümummilli Lider Heydər Əliyevin həyatını və zəngin irsini öyrənmək məqsədi ilə yaradılmışdır. Mərkəzdə fəaliyyət göstərən Ekspozisiya zalı 14 bölmədən ibarətdir. Həmin bölmələrdə Ulu Öndərin həyatının müxtəlif anlarını əks etdirən 363, o cümlədən, ümumilikdə 720 eksponat cəmlənmişdir. Bunlar tarixi sənədlər, ulu öndərin irsini öyrənən kitablar və fotoşəkillərdən ibarətdir.
Heydər Əliyev Mərkəzinin rəy kitabında Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin, respublikamızda akkreditə olunmuş xarici ölkə səfirlərinin, millət vəkillərinin, tanınmış yazıçı, şair və alimlərin, eləcə də şəhərimizin daxili və xarici qonaqlarının fikirləri yer almışdır.
Qəbələ Dövlət Rəsm Qalereyası haqqında məlumat
Qəbələ Dövlət Rəsm Qalereyası 01 fevral 2016-cı il tarixindən fəailiyyətə başlayıb.
Qalereyanın fondunda 249 eksponat mühafizə olunur. Ondan 125 əsər əsas, 124 əsər isə köməkçi fonunda mühafizə olunur. 133 rəsm əsəri və 116 dekorativ tətbiqi sənət əsərləri var. Qalereyada tədbirlər planına əsasən sərgilər təşkil olunur. (tarixi və əlamətdar günlər daxil olunmaqla).
Qalereyanın başqa binası olmadığı üçün Qəbələ Rayon Mədəniyyət Mərkəzində yerləşir. Mərkəzin binasında qalereya üçün bir iş otağı, ekspozisiya zalı və fond üçün otaq ayrılmışdır.
Sərgilər ekspozisiya zalında, mədəniyyət mərkəzinin foyesində təşkil olunur.
Turizm mövsümü ilə əlaqədar olaraq səyyar sərgilər otel tipli müəssisələrdə, istirahət və əyləncə mərkəzlərində təşkil edilir.
Rəy kitabında millət vəkili Fəttah Heydərov, Az.Respublikası Rəssamlar İttifaqının üzvü heykəltaraş Cavanşir Dadaşov, tanınmış aktyorlar, eləcə də Türkiyənin, Rusiyanın, Belarusun, İsrailin və digər ölkələrin səlahiyyətli nümayəndələri qalereyanın səmərəli fəaliyyəti barədə xoş sözlər yazmışlar.
Email: tnesmiyeva@mail.ru
Qəbələ rayon Uşaq İncəsənət Məktəbi
S/S |
Soyadı, adı, atasının |
İş yeri |
Vəzifəsi |
Telefonu |
İşçilərin sayı |
1 |
Qəndiyev Əhməd Heydər |
Uşaq İncəsənət məktəbi |
Direktor |
050-370-56-37 |
70 |
Qəbələ rayon Uşaq İncəsənət Məktəbi 1969-cu ildən fəaliyyət göstərir. Sonradan rəssamlıq və xoreoqrafiya ixtisasları açıldığına görə incəsənət məktəbi kimi fəaliyyətini davam etdirir.Hal-hazırda məktəbdə 5 şöbə üzrə 9 ixtisas var.İxtisaslar: Fortepiano, tar, kamança, qarmon, saz, xanəndəlik, nağara,xoreoqrafiya və rəssamlıq. Məktəbdə hal-hazırda 63 müəllim çalışır. 316 şagird təhsil alır. Məktəb 2 korpus və 40 sinif otağından ibarətdir.
Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğu və Qəbələ Arxeoloji Mərkəzi haqqında qısa məlumat (AMEA-təsdiqlənmiş)
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin tabeçiliyində fəaliyyət göstərən Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğu Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə 27 mart 1976-cı ildə yaradılmışdır.
Qoruq mədəniyyət və turizmin inkişafı üçün böyük əhəmiyyəti olan tarixi, mədəniyyət, memarlıq, etnoqrafik, arxeoloji abidələrin, tarixi hadisə və şəxsiyyətlərlə bağlı olan xatirə yerlərinin və onların əşyalarının yerləşdiyi ərazini əhatə edir.
Qədim Qəbələ şəhərinin qalıqları Qəbələ rayon mərkəzindən təxminən 18 km cənub-qərbdə indiki Çuxur Qəbələ və Tövlə kəndləri ərazisində yerləşir. Qəbələ eramızdan əvvəl IV-III əsrlərdə yaranmış Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuşdur. Qəbələ haqqında ilk yazılı məlumat eramızın I əsrinə aid Roma alimi Böyük Plininin “Təbii tarix” əsərində Kabalaka (Cabalaca) kimi qeyd olunmuşdur. Eramızın II əsrində yaşamış Yunan alimi Klavdi Ptolomey isə Qəbələni Xabala kimi qeyd etmişdir.
Antik və Orta Əsrlər dövrünə aid Qəbələ şəhəri qalıqları geniş ərazini əhatə etməklə, bunlardan Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğu ərazisinə daxildir.
Ərazi 3 mühüm tarixi-arxeoloji hissə bölünür:
- Antik Şəhər yeri (el arasında Çaqqallı, Güllü tala kimi tanınır): Ərazisi 50 ha-dır. ərazi Qaraçay və Qoçalan çayları arasında yerləşir. E.ə. IV əsrdən - eramızın I əsrinədək olan dövrdə Qəbələnin əsas mərkəzi hesab edilir. Son illər Prof. İlyas Babayevin rəhbərliyi ilə aparılmış tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, Antik şəhər yeri Erkən Dəmir dövrü yaşayış yeri üzərində salınmışdır
- Səlbir ərazisi: Ərazisi 13 ha-dır. Qaraçay və Covurlu çayları arasında hündür yayladan ibarətdir. Eramızın I əsrindən - XII əsrədək olan dövrü əhatə edir. Son illər aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, Səlbirin cənub və cənub-qərb hissələrində eramızın XV əsrinə qədər yaşayış olmuşdur.
- Qala ərazisi: Ərazisi 12 ha-dır. Qaraçay və Covurlu çayları arasında hündür yayladan ibarətdir. Eramızın I əsrindən – XVIII əsrədək olan dövrü əhatə edir.
Səlbir və Qala əraziləri bir yayladan ibarət olmaqla, eramızın XI əsrində xəndək vasitəsilə iki hissəyə ayrılmışdır.
Ümumilikdə Qoruq 420 hektar ərazini əhatə edir ki, bura yuxarıda qeyd olunan sahələrdən əlavə Şəhidlər, Kamal təpə, Xurşid təpə və digər arxeoloji ərazilər daxildir.
Bu tarixi ərazilərdə ilk arxeoloji qazıntılar kəşfiyyat xarakterli olaraq 1926-cı ildə arxeoloq Davud Şərifovun rəhbərliyi altında aparılmışdır. 1944-1945-cı illərdə arxeoloji qazıntılar yenidən kəşfiyyat xarakterli olaraq arxeoloq Saleh Qazıyev tərəfindən davam etdirilmişdir. 1959-cu ildə Azərbaycan SSRİ Elmlər Akademiyası tərəfindən Saleh Qazıyevin rəhbərliyi altında Qəbələ arxeoloji ekspedisiyası yaradılmışdır. 1990-cı ilədək arxeoloji ekspedisiyanın tərkibində arxeoloq Saleh Qazıyev, Firudin Qədirov, Qara Əhmədov, İlyas Babayev, Qafar Cəbiyev və digər arxeoloqlar Qoruq ərazisində arxeoloji qazıntı işləri aparmışdır.
15 illik fasilədən sonra 2005-ci ildən Qoruq ərazisində SEBA (Seul-Bakı) Azərbaycan-Koreya Mədəniyyət Mübadiləsi Assosiasiyasının təşəbbüsü, təşkilatçılığı və maliyyə dəstəyi ilə AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun arxeoloqları, 2009-cu ildən isə Cənubi Koreyadan olan arxeoloqlar Qoruq ərazisində arxeoloji qazıntılar apararaq birgə fəaliyyət göstərir. Son illər Prof. Qafar Cəbiyev tərəfindən Qala ərazisində geniş arxeoloji tədqiqatlar aparılmış, müxtəlif mədəni təbəqələrə aid tikili qalıqları və istehsalat ocaqları müəyyən edilmişdir. Bundan əlavə Prof. İlyas Babayev tərəfindən Antik şəhər yerində oval planlı yeni bina qalıqları aşkar edilərək bu tip tikililərin sayı 5-ə çatdırılmışdır. 2018-2019-cu illər ərzində t.ü.f.d. Ceyhun Eminlinin rəhbərliyi ilə “Antik və İlk orta əsrlər Qəbələ Arxeoloji ekspedisiyası” tərəfindən Səlbir ərazisində, həmçinin Qoruq ərazi xaricində Antik dövrə aid qəbir abidələri və yaşayış yerləri tədqiq olunmuşdur. Azərbaycan-Koreya Beynəlxalq Arxeoloji Ekspedisiya tərəfindən Səlbir ərazisində Şimal müdafiə divarı, Qərb müdafiə divarı və müxtəlif tikili qalıqları da tədqiq edilmişdir.
Qoruq ərazisində aparılmış arxeoloji qazıntıların üzəri konservasiya olunmuş (ümumilikdə 4000 m/kv-dən artıq qazıntı sahəsi), məlumat lövhələri və göstərici nişanlar quraşdırılmış, Qoruğun yaxınlığında müasir tələblərə cavab verən Qəbələ Arxeoloji Mərkəzi tikilib istifadəyə verilmişdir.
2014-cü il sentyabrın 22-də ölkə başçısı cənab İlham Əliyev Qəbələyə səfəri zamanı Qəbələ Arxeoloji Mərkəzin rəsmi açılışını etmiş, mərkəzlə tanış olaraq belə bir mərkəzin yaradılmasını yüksək qiymətləndirmişdir. Arxeoloji mərkəz iki sərgi salonu (muzey), bərpa laboratoriyası, konfrans zalı, kitabxana, arxeoloji fond və s. ibarətdir. Burada həmçinin Qəbələ Dövlət Tarix-Bədii Qoruğunun işçiləri üçün müasir tələblərə cavab verən iş otaqları yaradılmışdır. Ərazidə aparılan Arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar olunan tarixi, maddi və mədəniyyət nümunələri qeydiyyata alınaraq Arxeoloji mərkəzin fonduna təhvil verilir, sərgi salonunda qazıntılar zamanı aşkar olunan tapıntılar bura gələn ziyarətçilərə nümayiş etdirilir. Qazıntının nəticələri dövrü olaraq SEBA (Seul-Bakı) Azərbaycan-Koreya Mədəniyyət Mübadiləsi Assosiasiyasının təşəbbüsü, təşkilatçılığı, iştirakı və maliyyə dəstəyi ilə Azərbaycan və ingilis dillərində nəşr edilir.
Bundan başqa Azərbaycanın xalq tədbiqi sənətinin təbliği, ağac üzərində oyma, dulusçuluq və bərpaçılıq sənətinin qorunub saxlanılması, ziyarətçilərə bu barədə Azərbaycan, rus və ingilis dillərində məlumat verilməsi istiqamətində də müəyyən işlər görülmüşdür. Azərbaycan mənşəli eksponatların məxsusluğunun sübutu və qorunaraq gələcək nəsilə çatdırılması, həmçinin metodoloji vəsait kimi istifadə edilməsi üçün SEBA (Seul-Bakı) Azərbaycan-Koreya Mədəniyyət Mübadiləsi Assosiasiyası İctimai Birliyinin təşkilatçılığı və maliyyə dəstəyi ilə “Qəbələ etnoqrafik ekspedisiyası”nın fəaliyyətinin nəticəsi olan “Qəbələ tarixi”, “Qəbələ etnoqrafiyası” və “Qəbələ folkloru” başlığı altında Azərbaycan, rus və ingilis dillərində 3 ciltdən ibarət olan kitab toplusu “TEAS Press” nəşriyyat evi tərəfindən Bakıda və İstanbulda nəşr olunaraq oxuculara təqdim olunmuşdur.
Qoruğa gələn turist və qonaqlar qoruq ərazisi, ərazidə aparılmış arxeoloji qazıntı işləri və Qəbələ Arxeoloji Mərkəzində sərgilənən materiallarla yaxından tanış edilir, onlara ətraflı məlumat verilir. Qonaqlara Azərbaycan, rus və ingilis dillərində ekskursiya xidməti göstərilir, həmçinin onlara Qoruq haqqında məlumatları özündə əks etdirən buklet və məlumat kitabçaları hədiyyə edilir.
Qəbələ rayonu ərazisində dövlət qeydiyyatına götürülmüş abidələrin faktiki siyahısı - 89 |
||||
S/s |
Asi |
Abidənin adı |
Tarixi |
Ünvan |
Dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidələr |
||||
1 |
54. |
Qədim Qəbələ şəhəri, Səlbir qala |
antik dövr-orta əsrlər |
Qəbələ rayonu |
2 |
289. |
Alban məbədi |
IV—VIII əsrlər |
Kiçik Əmili kəndi |
3 |
290. |
Türbələr kompleksi: |
||
4 |
291. |
Şeyx Bədrəddin türbəsi |
1446-cı il |
Həzrə kəndi |
5 |
292. |
Şeyx Mansur türbəsi |
XVI əsr |
Həzrə kəndi |
6 |
293. |
Şeyx Məhəmməd türbəsi |
XV əsr |
Həzrə kəndi |
7 |
294. |
Türbə |
XVI əsr |
Həzrə kəndi |
8 |
295.* |
Qala |
VI—IX əsrlər |
Vəndam kəndi |
9 |
296.* |
Qala |
IX—XV əsrlər |
Nic kəndi |
Ölkə əhəmiyyətli arxeoloji abidələr |
||||
10 |
1293. |
Kamaltəpə |
IX—XVIII əsrlər |
Qəbələ şəhər darvazasından 50m. cənubda |
11 |
1294. |
Çuxur Qəbələ yaşayış yeri |
IX—XVIII əsrlər |
Qəbələ qalasının qabağında, Kamaltəpənin cənub hissəsində |
12 |
1296. |
Kurqan |
ilk tunc dövrü |
Hacıalılı kəndindən 5 km. şimal-qərbdə |
13 |
1297. |
Kilsədağ məbədi |
ilk orta əsrlər |
Hacıalılı kəndinin şimal-şərqində |
14 |
1298. |
Yalovlutəpə qəbiristanlığı |
antik dövrü |
Nic qəsəbəsi |
15 |
1299. |
“Qaçaq evləri” tikintisi |
IX—XIX əsrlər |
Savalan kəndi |
16 |
1300. |
Kolatan |
IX—XIV əsrlər |
Savalan kəndindən 5 km. cənubda, Savalan dağında |
17 |
1301. |
Bulaqlı dərə yaşayış yeri |
III—VIII əsrlər |
Savalan kəndindən 2 km. şimal-şərqdə |
18 |
1302. |
Qaraul təpə |
e.ə. V əsr—e. X əsr |
Savalan kəndi, Savalan dağının cənubunda |
19 |
1303. |
Pirəşərif qala |
IX—XIV əsrlər |
Dizaxlı kəndi |
20 |
1304. |
Torpaq kurqanı |
e.ə. I minillik |
Dizaxlı kəndindən 500 m. şimal-şərqdə |
21 |
1305. |
Daş kurqanı |
tunc dövrü |
Dizaxlı kəndindən şimalda |
22 |
1306 |
Qala |
VI-IX əsrlər |
Vəndam qəsəbəsi |
23 |
1307. |
Daşmir yaşayış yeri |
III—IX əsrlər |
Vəndam kəndindən 5 km. şimala, Keçəltəpə və Cındağ dağları arasında |
24 |
1308. |
Qala |
IX—XIV əsrlər |
Nic kəndi |
25 |
1309 |
Yaloylutəpə nekropolu |
antik dövrü |
Nic qəsəbəsinin cənub şərqində |
26 |
1310. |
Gavur qalası |
IX—XIV əsrlər |
Bum Qəsəbə |
27 |
1311. |
Axıtəpə yaşayış yeri |
V—XIV əsrlər |
Bum qəsəbəsindən 500 m. şimal -şərqdə, Günadağın qərb ətəyində |
28 |
1312. |
Nekropol |
e.ə. IV əsr və e. I əsr |
Şəfili kəndi |
29 |
1313. |
Daxaltəpə |
I—XI əsrlər |
Şəfili kəndindən 1 km. cənubda |
30 |
1314. |
Torpaq kurqanı |
e.ə. I minilliyin əvvəli |
Şəfili kəndindən 1 km. şimalda |
31 |
1315. |
Türbə |
XVIII əsr |
Şəfili kəndindən 1 km. şimalda |
32 |
1316. |
Yaşayış yeri və qəbiristanlıq |
antik dövrü |
Əmirvan kəndi, fermanın ərazisində |
33 |
1317. |
Bəylər kənd xarabalıqları |
IX—XVIII əsrlər |
Əmirvan-Yengicə kəndlərinin arasında |
34 |
1318. |
Dairəvi kilsənin xarabalıqları |
VIII—XVI əsrlər |
Böyük Əmili kəndindən 3 km. şimal-qərbdə |
35 |
1319. |
Torpaq kurqanı |
e.ə. I minillik |
Böyük Əmili kəndinin şərqində |
36 |
1320. |
Yedditəpə yaşayış yeri |
V—VIII əsrlər |
Bayramkoxalı kəndindən 3 km. şimalda |
37 |
1321. |
Ustacan qalası |
IX—XIV əsrlər |
Bayramkoxalı kəndindən cənub - şərqdə |
38 |
1322. |
Ustacan təpəsi |
V—VIII əsrlər |
Bayramkoxalı kəndindən 10 km. cənub-şərqdə, Göyçay və Yeleyən dərələrinin arası |
39 |
1323. |
Xırmantəpə yaşayış yeri |
IX—XIV əsrlər |
Bayramkoxalı kəndindən şərqdə, Göyçay dərəsinin qərb tərəfində |
40 |
1324. |
Xəzrə taxta piri |
XI—XVIII əsrlər |
Bayramkoxalı kəndindən 3 km. şimal-şərqdə |
41 |
1325. |
Kələş qala yeri |
V—XI əsrlər |
Sileyli kəndinin cənub tərəfində |
42 |
1326. |
Bucaq yeri |
IX—XIV əsrlər |
Siləyli kəndi |
43 |
1327. |
Daş kurqanı |
tunc dövrü |
Siləyli kəndi |
44 |
1328. |
Qaladam |
VI—XIV əsrlər |
Qəmərvan kəndindən 4km. şimalda, dağın başında |
45 |
1329. |
Surxay qalası |
IX—XIV əsrlər |
Türyançay və Göyçay dərələrinin arasında, Surxayxan dağı başında |
46 |
1330. |
Şıhitəpə yaşayış yeri |
IX—XIV əsrlər |
Türyançay və Göyçay dərələrinin arasında, Surxayxan dağı başında, Şihitəpə ərazisində |
47 |
1331. |
Qaçaq evi yaşayış yeri |
IX—XIV əsrlər |
Qaraçay və Türyançay qovşağında |
48 |
1332. |
Çaxçaxlı yaşayış yeri |
IX—XIV əsrlər |
Yengicə kəndindən 1km. cənub- qərbdə |
49 |
1333. |
Bayramkoxa qalası |
ilk orta əsrlər |
Zalam kəndindən şərqdə |
50 |
1334. |
Qızlar qalası |
IX—XIV əsrlər |
Zalam kəndindən 3 km. şərqdə |
51 |
1335. |
Xarabakənd yeri |
XI—XVIII əsrlər |
Məmmədağalı kəndindən 2 km. cənub- qərbdə |
52 |
1336. |
Qala |
ilk orta əsrlər |
Kürd kəndindən 3 km. cənub - qərbdə |
53 |
1337. |
Ağcəburun yaşayış yeri |
IX—XIV əsrlər |
Kürd kəndindən 3 km. cənub qərbdə |
54 |
1338. |
Küp qəbirləri nekropolu |
e.ə. II—I əsrlər e. I—II əsrlər |
Yenikənd kəndinin yaxınlığında Qaraçay çayın qərbində |
55 |
1339. |
Seyidtala yaşayış yeri |
e.ə. IV—I əsrlər |
Kiçik Pirəli kəndindən 5 km. cənubda. Qəbələ şəhərgahından 4 km. aralı |
56 |
1340. |
Qafarlı yaşayış yeri |
IX—XIV əsrlər |
Kiçik Pirəli kəndindən 3 km. cənubda Qafarlı ərazisində |
57 |
1341. |
Qaratəpə |
e.ə I minilliyin əvvəli |
Sarıhacılı kəndindən 1km. cənub- şərqdə |
58 |
1342. |
Kəbir mıx yaşayış yeri |
V—VIII əsrlər |
Tövlə kəndindən 2 km. şimal-şərqdə |
59 |
1343. |
Torpaqtəpə yaşayış yeri |
e.ə. I minilliyin əvvəli |
Tövlə kəndindən 500 m. cənubda |
60 |
1344. |
Qəbələ şəhərində məbəd sahəsi |
antik dövrü |
Tövlə kəndindən 3 km. cənubda |
61 |
1345.* |
Azaxlı kurqanı |
tunc dövrü |
Azaxlı kəndi |
Yerli əhəmiyyətli memarlıq abidələri |
||||
62 |
4582. |
“Mirzəli evi” yaşayış evi |
Vəndam kəndi |
|
63 |
4583. |
Cümə məscidi |
1899-1906-cı illər |
Qəbələ şəhəri, Nizami küç., 1 |
64 |
4584. |
Qala (qədim müdafiə qalası) |
IX—XIII əsrlər |
Qəbələ şəhəri, Nizami küç., 18 |
65 |
4585. |
Türbə |
XIII—XIX əsrlər |
Qəbələ şəhəri, böyük qəbiristanlıqda |
66 |
4586. |
İmam Baba türbəsi |
XIII—XIX əsrlər |
Qəbələ şəhəri, qəbiristanlıqda |
67 |
4587. |
Səkkizguşəli məscid |
XIX əsr |
Qəbələ şəhəri, Vahid Qəhrəmanov |
68 |
4588. |
Məscid |
XIX əsr |
Bum kəndi |
69 |
4589. |
Məscid |
XIX əsr |
Bum kəndi |
70 |
4590. |
Üçmərtəbəli yaşayış evi |
XIX əsr |
Dizaxlı kəndi |
Yerli əhəmiyyətli bağ-park, monumental və xatirə abidələri |
||||
71 |
5657.* |
İsmayılbəy Qutqaşınlının xatirə muzeyi |
Qəbələ şəhəri |
|
72 |
5658.* |
İsmayılbəy Qutqaşınlının qəbirüstü abidəsi |
Qəbələ rayonu, Çuxur Qəbələ kəndi |
|
Yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidələr |
||||
73 |
5857. |
Böyük qəbiristanlıq |
XVIII—XX əsrlər |
Qəbələ şəhəri |
74 |
5858 |
Şəhidlər qəbirstanlığı |
Son orta əsrlər |
Çuxurqəbələ kəndindən 2 km şərqdə |
75 |
5859. |
Köhnə qəbiristanlıq |
orta əsrlər |
Həzrə kəndi |
76 |
5860. |
Daşmir qəbiristanlığı |
son orta əsrlər |
Vəndam kəndindən 3 km şərqdə |
77 |
5861. |
Şəhərgah |
orta əsrlər |
Vəndam kəndindən 4 km şimal-şərqdə |
78 |
5862. |
Gavur sandıq |
orta əsrlər |
Vəndam kəndi |
79 |
5863. |
Köhnə qəbiristanlıq |
son orta əsrlər |
Vəndam kəndi |
80 |
5864. |
Ulupir, Davudçökən və Uzunxe qəbirləri |
orta əsrlər |
Əmirvan kəndindən şimal-şərqdə, |
81 |
5865. |
Gavursandıq yaşayış yeri |
XIX əsr |
Əmirvan kəndindən 3 km şimal-qərbdə |
82 |
5866. |
Maşanlı mağarası yaşayış yeri |
orta əsrlər |
Bayramkoxalı kəndinin cənub-şərq tərəfində |
83 |
5867. |
Daşkəsən yaşayış yeri |
son orta əsrlər |
Yengijə kəndindən cənub-şərqdə |
84 |
5868. |
Palıdlı qoşun |
son orta əsrlər |
Solqujə kəndindən 1 km şimalda |
85 |
5869. |
Gavursandıq |
orta əsrlər |
Kiçik Pirəli kəndindən 500 m cənubda |
86 |
5870. |
Şıxbaba qəbiristanlığı |
XVI—XX əsrlər |
Həmzəli kəndi |
87 |
5871. |
Təsərrüfat sahəsi |
orta əsrlər |
Tövlə kəndindən cənub-qərbdə |
88 |
5872. |
Kömürdağ piri |
orta əsrlər |
Kömürdağ dağının başında |
Dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri |
||||
89 |
6165. |
Sənduqə-ərəb yazısı ilə |
XVI əsr |
Həzrə kəndi |
90 |
6166. |
Sənduqə-ərəb yazısı ilə |
XVI əsr |
Həzrə kəndi |
91 |
6167. |
Sənduqə-ərəb yazısı ilə |
XVI əsr |
Həzrə kəndi |
92 |
6168. |
Sənduqə |
XVI əsr |
Həzrə kəndi |
Qəbələ rayonunda yeni aşkar edilmiş abidələrin siyahısı |
|||
S/N |
Abidənin adı |
Tarixi |
Yerləşdiyi ünvan |
Memarlıq abidələri |
|||
1 |
Müqəddəs Yelisey adına Cotari kilsəsi |
XVIII əsr |
Nic qəsəbəsi |
2 |
Göyün məbədi |
XIX əsr |
Nic qəsəbəsi |
3 |
"Daşbulaq" bulağı |
X-XII əsrlər |
Nic qəsəbəsi, Daşbulaq məhəlləsi |
4 |
«Əfruz» qalası |
XVI əsr |
Nic qəsəbəsi |
5 |
«Badalov»un evi |
XIX əsr |
Nic qəsəbəsi, Məlikli məhəlləsi |
6 |
"Usub"un evi |
XIX əsr |
Nic qəsəbəsi, Abdulla məhəlləsi |
7 |
"Osmanxoy" darvaza yaşayış evi |
XVIII əsr |
Nic qəsəbəsi, Dərəvaz məhəlləsi |
8 |
Cahangir bəyin evi |
XIX əsr |
Bum qəsəbəsi |
9 |
Bulun məbədi |
XVII-XIX əsrlər |
Nic qəsəbəsi |
10 |
Tosih məbədi |
XII-XV əsrlər |
Nic qəsəbəsindən 2 km cənubda (Oğuz rayonunda) |
11 |
“Anapat” məbədi |
XII əsr |
Nic qəsəbəsi, Tosih sahəsi |
Bağ-park, monumental və xatirə abidələri |
|||
12 |
Heydər Əliyevin abidə kompleksi |
2003-cü il |
Qəbələ şəhəri, H.Əliyev parkı |
Arxeoloji abidələr |
|||
13 |
Bayır-şəhər |
orta əsrlər |
Çuxur Qəbələ kəndi |
14 |
Uzuntala yaşayış yeri |
orta əsrlər |
Çuxur Qəbələ kəndi |
15 |
Kəhriz |
orta əsrlər |
Çuxur Qəbələ kəndi |